Av. Dr. Davut Gürses

A. GİRİŞ

Yakın zamanda yasalaşması beklenen kripto varlık düzenleme taslağı son dönemlerde üzerine en çok konuşulan ve sosyal medyada en fazla tartışılan konulardan biri oldu. Bu durum Türkiye’nin, kripto varlıklara olan ilginin en yüksek olduğu ülkelerden biri olmasından kaynaklanmaktadır. Bu ilgi hem yüksek genç nüfusa hem de ekonomik koşullara bağlanmaktadır. Kripto varlıklara olan bu yüksek ve yakın ilgi Ülkemizi bu alanı düzenleyen ilk ülkelerden biri olmaya götürmektedir.

B. BEKLENEN DÜZENLEMENİN GENEL ÇERÇEVESİ VE DÜZENLEME İHTİYACININ GEREKÇELERİ

Kripto varlık düzenlemesi şeklinde kısalttığımız taslağın, esasında sadece bu varlıkların alım satımına imkân sağlayan ve bunların dönüştürülmesi, transfer edilmesi, saklanması gibi hizmetleri veren kripto varlık hizmet sağlayıcılarının kuruluşu ve faaliyetiyle sınırlı bir alanı düzenlemesi beklenmektedir. Bu nedenle Kanun koyucu ve kamu otoritelerinde (blokzincirden başlayarak) kripto varlık ekosisteminin tamamını düzenleme iddiası ve niyeti bulunmamaktadır. Kripto varlık ekosisteminin kimilerine göre en önemli kimilerine göre ise pek de önemli olmayan bir kısmını oluşturan kripto varlık hizmet sağlayıcılarının ilk elden düzenleme altına alınmasının üç temel nedeni bulunmaktadır;

• Thodex Olayı,
• Kara para aklamanın ve terörün finansmanının engellenmesi,
• Vergilendirme İhtiyacı

Thodex adındaki yerel kripto varlık hizmet sağlayıcının yöneticilerinin/yöneticisinin 2021 yılında, kullanıcı varlıklarını alarak yurt dışına kaçması ve şirketin içinin boşaltılması nedeniyle, özellikle kullanıcıların korunması bakımından bir düzenleme yapılması ihtiyacı ortaya çıktı. Bu olayla birlikte zaten dünya genelinde kamu otoriteleri nezdinde kara para aklamada kolaylık sağladığı yönünde bir algısı bulunan kripto varlıklara ilişkin düzenleme çalışmaları hız kazandı. Bunlara ek olarak yüksek kazanç ihtimali ve/veya yüksek işlem hacimleri bu alanın vergilendirilmesi konusunu da gündeme getirdi.           

Bu gelişmeler ışığında son bir yıldır Ülkemizde çeşitli kurumlar tarafından bir yasa taslağı üzerinde çalışıldığı bilinmekte ve bu taslağın yakın bir zamanda TBMM’ye sevk edileceği ifade edilmektedir.

 C. BEKLENEN DÜZENLEMENİN GENEL AMACI

Beklenen bu düzenlemenin nihai amacının kripto varlık hizmet sağlayıcılarını birer finans kuruluşu olarak konumlandırmak olduğunu söyleyebiliriz. Kamu otoriteleri karşılarında finans kuruluşu gibi denetlenen, rapor veren, faaliyetleri hakkında detaylı düzenlemeler bulunan, kullanıcı ilişkileri net kurallarla çerçevelenmiş şirketler görmek istiyor. Bu husus, her ne kadar (merkeziyetsizlik ile çeliştiği için) kripto varlık ekosisteminin doğasına aykırı gibi görünse de  özellikle faaliyetlerin lisansa bağlanması, bu şirketlerin denetimi ve kullanıcıların korunması bakımından makul görünmektedir. Ancak, kripto varlık hizmet sağlayıcıların her yönüyle birer finans kuruluşu olmaya zorlanması beraberinde başka sorunlar da getirebilir. Bu nedenle de bu dengenin iyi kurulması gerekmektedir.

Yukarıda ifade ettiğimiz genel bilgilerden sonra taslak düzenlemede nelerin olmasını bekliyoruz, bunlara bakalım.

 D. BEKLENEN DÜZENLEME

Yetkililer taslağın son derece genel olacağını, yani bir çerçeve kanun olarak yasalaşacağını ifade etmektedir. Bu durum esasında kripto varlık ekosisteminin dinamik yapısına uygundur. Zira kazuistik bir kanun kısa süre içerisinde zamanın gerisinde kalabilir ve bu da kanunun çok sık değiştirilmesi gereğini doğurabilir. Bu nedenle genel hususları düzenleyen bir kanun ile ilerlenmesi ve detayların ikincil düzenlemelerle yapılması sektörün doğasına da uygundur. Ancak niteliği ve önemi itibarıyla ikincil düzenlemelere bırakılamayacak hususlar kanunda yer alacaktır. Düzenlemede beklenen asgari konular şunlardır;

i. TANIMLAR: Regülasyon taslağında bazı temel terimler tanımlanmalıdır. Özellikle, kripto varlık, kripto varlık türleri, kripto varlık hizmet sağlayıcıları, saklama hizmeti ya da saklama şirketleri, blokzincir vb.

ii. DÜZENLEMENİN KAPSAMI: Düzenlemenin hem kişi bakımından hem de konu bakımından kapsamı net olarak belirlenmelidir. Bu kapsamda bireysel ve kurumsal kullanıcılar bakımından bir farklılık yapılıp yapılmayacağı çok önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine bu konuyla bağlantılı olarak, kullanıcılar ve onların yapmış oldukları işlemler özelinde “tüketici ve tüketici işlemi” bakımından açık bir düzenleme yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Zira uygulamada kullanıcıların “tüketici” olup olmadığı meselesi ciddi sorunlar doğurmaya adaydır. Düzenlemenin konu bakımından kapsamı ise hangi kripto varlıkların düzenleme altına alınacağı meselesidir. Örneğin, NFT, Metaverse ve Dao gibi kripto varlık ekosisteminin yeni ve gelişme açık üyelerinin düzenlenip düzenlenmeyeceği önemli bir konu olarak karşımızda durmaktadır. Bu kapsamda, henüz yeteri kadar olgunlaşmamış ve gelişimini sürdüren ürünlerin ya da varlıkların düzenlenmesinde acele edilmemesi gerektiğini düşünmekteyiz.

iii. LİSANS ZORUNLULUĞU: Kripto varlık hizmet sağlayıcısı olarak faaliyette bulunabilmek için bağımsız bir idari otoriteden lisans alma koşulunun getirilmesi beklenmektedir. Kripto varlık hizmet sağlayıcısı olmak için belirli şartları (asgari sermaye zorunluluğu, esas sözleşme koşulları, kurucuların belirli olması ve mali itibara sahip olması, kurucular ve yöneticiler için diğer bazı koşullar, asgari birim zorunluluğu, iç kontrol, risk, uyum vb.) yerine getirdikten sonra belirlenen otoriteden lisans almak alana giriş için zorunlu olacaktır. Lisans zorunluluğu kapsamında bu lisansı hangi bağımsız idari otoritenin vereceği de belirlenmelidir.

iv. FAALİYET KONULARI: Düzenleme ile birlikte kripto varlık hizmet sağlayıcılarının faaliyet konularının da belirlenmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Bir faaliyetin lisansa tabi tutulmasının iki önemli sonucu bulunmaktadır; bunlardan ilki lisans almadan bu alanda faaliyette bulunmanın mümkün olmamasıdır. Yani bu lisansa tabi faaliyetlerin başka kurum ve kişiler tarafından yapılması yasaklanmakta ve hatta “izinsiz faaliyette bulunma” gibi özel bir suça vücut vermektedir. Bir faaliyetin lisansa tabi tutulmasının ikinci sonucu ise lisanslı kuruluş için de bir faaliyet sınırı getirmesidir. Yani lisanslı kuruluşu kendine çizilen alanda faaliyette bulunmalı ve bu faaliyetlerin dışındaki herhangi bir faaliyeti gerçekleştirmemelidir. Lisanslı kuruluşlarda görmeye alışkın olduğumuz faaliyet sınırlarının bu düzenlemede de yer alması gerektiğini düşünmekteyiz. Bu kapsamda kripto varlık hizmet sağlayıcıların düzenleme öncesi gerçekleştirdikleri alım/satıma aracılık, dönüştürme, nemalandırma, kredilendirme, transfer ve saklama gibi hizmetleri sunmaya devam edip etmeyecekleri aydınlığa kavuşturulmalıdır.

v. YÖNETİCİLERİN SORUMLULUĞU: Kripto varlık hizmet sağlayıcıların yöneticilerinin kusurlarıyla Şirkete ve üçüncü kişilere vermiş oldukları zararlar bakımından özel bir hukuki sorumluluk düzenlemesi getirileceğini düşünmekteyiz. Özellikle, bu kusurlu davranış neticesinde kullanıcıların bir zarara uğraması ve bu zararın Şirket malvarlığından tahsil edilememesi durumunda bu sorumluluk gündeme gelecektir.

vi. DENETİM: Düzenlemede gerek iç denetim gerekse de dış denetim konusunda bir düzenlemenin ihdas edilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Dış denetimin, kamu denetimi ve bağımsız dış denetim şeklinde ikili ikili bir kurguda yapılması sağlıklı olacaktır. Bu denetimin özellikle kullanıcı varlıklarının saklanması, doğrulanması ve teyidi süreçlerine odaklanması gerekmektedir.

vii. SAKLAMA: Kripto varlıkların, kripto varlık hizmet sağlayıcıları dışında yetkili bir kuruluş tarafından saklanmasına imkân verecek ve belki de bunu zorunlu tutacak bir düzenleme yapılması beklenmektedir. Bu hizmetin özellikle bankalar ve/veya bu konuda lisans alacak şirketler tarafından verilmesi söz konusu olabilir. Bu düzenleme ile birlikte saklama şirketlerine ilişkin düzenlemelerin de yapılması gerekecektir. Özellikle, bu şirketlerin hukuki sorumluluğu ve saklama koşulları, beklenen asgari teknik ve idari standartlar belirlenmelidir.

viii. VERGİ: Düzenleme ile kripto varlık alım/satım işlemlerinden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi beklenmektedir. Ancak bu yöntemin yerine gelir bazlı bir vergi yerine işlem bazlı bir vergilendirme de düşünülebilir.

ix. KRİPTO VARLIK İHRACI: Düzenlemede yer almasını beklediğimiz bir diğer önemli konu ise kripto varlık ihracının izne ya da onaya tabi tutulup tutulmayacağı meselesidir. Bu konuda, ihraç edilecek kripto varlığın niteliğine göre izin/onay sistemi, serbest sistem ya da karma bir sistem belirlenebilir.

x. LİSTELEME SÜRECİ: Düzenlemede, kripto varlık hizmet sağlayıcıların alım/satımına aracılık etmeyi düşündükleri kripto varlıkları nasıl seçeceklerine ilişkin bir sürecin belirleneceğini düşünmekteyiz. Bu konuda izin/onay sistemi, serbest sistem ya da karma bir sistem belirlenebilir. Aynı süreç, listelenen bir kripto varlığın liste dışına alınması için de geçerlidir.

xi. BİLGİ SİSTEMLERİNE İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER: Düzenlemede, kripto varlık hizmet sağlayıcıların bilgi sistemlerine temel yükümlülükler ile bu sistemlerin taşıması gereken asgari nitelikler ile özelliklerin de düzenleneceğini düşünmekteyiz.

xii. GERÇEĞE UYGUN MUHASEBELEŞTİRME: Düzenlemede kripto varlık hizmet sağlayıcıların işlemlerini gerçek mahiyetlerine uygun olarak muhasebeleştirmesi ile uyulması gereken temel muhasebe ilkelerine yer verilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Ayrıca, kullanıcı varlıkları ile şirket varlıklarının birbirilerinden ayrılmasına yönelik muhasebesel ve operasyonel ayrımların/süreçlerin oluşturulması zorunlu tutulmalıdır.

xiii. KARA PARA AKLAMA VE TERÖRİZMİN FİNANSMANI İLE MÜCADELE: Düzenlemede, kripto varlık hizmet sağlayıcıların kara para aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadele kapsamında alması gereken önlemlere ve sorumluluğuna ilişkin bir düzenlemenin bulunması gerektiğini düşünmekteyiz.

xiv. SUÇLAR: Düzenlemede, bu alanın taşıdığı önem sebebiyle özel bazı suçların da ihdas edileceğini düşünmekteyiz. Bu kapsamda izinsiz faaliyette bulunma suçu ile zimmet suçu ilk akla gelen suçlardır.

E. SONUÇ

Kripto varlıklar gibi çok bilinmeyenli ve hızlı değişimlerin sıradan olduğu bir alanı düzenlemek oldukça güçtür. Bu nedenle de bu taslaklar amacına tamamıyla ulaşmasa bile bu alana oldukça fayda sağlayacaktır. Kamu otoritelerinin kripto varlıklara ilişkin olarak hazırlanan taslağın genel olarak yasakçı bir bakış açısından uzak bir şekilde hazırlandığı yönündeki ifadeleri dikkate alındığında, geleceği şekillendireceği söylenen kripto varlıklar hakkında Ülkemizde bir düzenleme taslağı oluşturulmasına yönelik çalışmaların faydalı ve gelecek için umut vaad eden bir girişim olduğu söylenebilir. 

Paylaş